Boris Nikolajevitsj Jeltsin (1931-2007)

Eind deze maand is het 25 jaar geleden dat Boris Jeltsin (1931-2007) aftrad als president. Tevens het begin van een kwarteeuw Poetin.

President (een van de twee)

Jeltsin begon zijn politieke loopbaan bij de Communistische Partij, waar hij later een uitgesproken criticus van zou worden. Hij werd verkozen tot president van de Russische Federatie op 12 juni 1991, terwijl 
de Sovjet-Unie nog bestond en eveneens een president had: 
Michail Gorbatsjov.

1991: Jeltsin op een tank

In augustus 1991 vond een staatsgreep plaats, en Gorbatsjov stond onder huisarrest. Jeltsin nam de leiding over het verzet tegen de coupplegers, en werd vooral het beeld van dat verzet. Boris bovenop een tank bij het Witte Huis in Moskou.

Zie o.a.

• The 1991 coup attempt that the Soviet president barely survived (Washington Post, 2022)
• Russia’s Brightest Moment: The 1991 Coup That Failed (Moscow Times, 2016)
• Moscow 1991: A coup that seemed doomed from the start (BBC, 2011)
• Moscow coup 1991: With Boris Yeltsin on the tank (BBC, 2011)
• 1991 Soviet coup attempt (Wikipedia)

The Soviet Coup: Day One, August 19th 1991
(Simon Marks, 2011, 9 m)

Eerste post-sovjetpresident

Aan het einde van dat jaar stapte Gorbatsjov opzij (25 december), de Sovjet-Unie viel uiteen, en Борис Николаевич Ельцин, uit het dorp Boetka, werd de eerste post-sovjetpresident.

1993: schieten met een tank

Een machtsstrijd tussen Jeltsin, en het parlement (toen nog de Opperste Sovjet) leidde tot crisis en geweld in oktober 1993. In maart had het parlement (onder leiding van Ruslan Chasboelatov) geprobeerd Jeltsin af te zetten; Jeltsin op zijn beurt kondigde in september aan dat hij het parlement ging ontbinden en nieuwe verkiezingen zou uitschrijven, grondwet of niet. Het parlement verklaarde Jeltsin dan weer afgezet, en benoemde Aleksandr Roetskoj tot interim-president.

Op 3 oktober braken er rellen uit in Moskou tussen pro-parlementaire demonstranten en troepen die loyaal aan Jeltsin waren. Op 4 oktober, gaf Jeltsin het leger opdracht om het Witte Huis (waar het parlement zich in verschanst had) te bestormen. Als op een tank stáán niet al indruk maakte, er met een laten schieten deed dat zeker wel.

Zie o.a.

• 30 years ago, the Kremlin crushed a parliamentary uprising, leading to strong presidential rule (AP News, 2023)
• A dividing issue, 20 years on: Russia’s 1993 constitutional crisis (Russia Beyond, 2013)
• Yeltsin Under Siege – The October 1993 Constitutional Crisis (ADST.org)
• 1993 Russian constitutional crisis (Wikipedia)

Kijk

• 25 Years Ago: The Day The Russian White House Was Shelled (RFE, 2 m)
• Russia: Yeltin’s Stormy Relationship With Congress, White House Occupation (AP Archive, 4 m)
• The Coup That Killed The USSR (RFE, 4 m)
• Russia: Moscow: Protesters Mark 1993 White House Siege (AP Archive, 2 m)

Meer beeld en met muziek in zowel deze Перемен! van Кино als in deze Линия жизни van Сплин.

Russia’s Black October of 1993 | Who Needs Democracy When You Have Tanks?
(Setarko, 2023, 24 m)

1994: instabiel

Terwijl het land nog zoekende was naar duurzame stabiliteit, leek de president die te verliezen – meestal omdat hij net een borrel had gedronken, of meer dan één. Ook op staatsbezoek in Washington. En in IJsland leek hij kwijt (1994).

Met een zwakke economie, veel corruptie en een hoge criminaliteit was een dronken president het laatste wat het land gebruiken kon, maar het gaf wel vaak iets om te lachen. En de beelden met Bill Clinton, plus die van een dansende Jeltsin.

Kijk

• President Clinton and Boris Yeltsin laugh attack (AP Archive, 8 m)
• Boris Yeltsin dancing (AP Archive, 2 m)
• Best of drunk Boris Yeltsin
• Boris Yeltsin’s finest moments

1999: opzij

Op oudejaarsavond 1999 verraste Jeltsin vriend en vijand met een toespraak waarin hij zijn aftreden bekendmaakte. “Я ухожу. Я сделал все, что мог” – ik vertrek, ik heb gedaan wat ik kon. “Лучшее решение для России – иметь нового президента” – het beste voor Rusland is een nieuwe president. Jeltsin droeg de macht over aan een toen nog relatief onbekende politicus: Vladimir Poetin.

Zie o.a. (EN/RU)

• How Boris Yeltsin, Russia’s first president, resigned (Russia Beyond, 2019)
• Yeltsin Resigns (New York Times)
• Yeltsin Resigns Russian Presidency, Turns Over Powers to Prime Minister (Wall Street Journal)
• Analysis – Yeltsin Resignation Fits Legacy (Rferl.org)
• «Я ухожу, прошу у вас прощения» Ельцин отказывается от власти (RIA)
• «Я устал, я ухожу»: 20 лет фразе, которую Ельцин никогда не говорил (E1.ru)
• Новогоднее телевизионное обращение президента России Бориса Ельцина к россиянам (Yeltsin.ru)
• Новогоднее обращение Ельцина (Wikipedia)

Yeltsin’s Resignation Speech with English Subtitles

The day Boris Yeltsin said goodbye to Russia
(BBC News, 2017, 4 m)

2007: staatsbegrafenis

Na die avond verdweenJeltsin grotendeels terug uit het publieke leven. Hij schreef aan zijn memoires (Midnight Diaries) en bracht tijd door met familie. Na enkele jaren van gezondheidsproblemen overleed Jeltsin op 23 april 2007 aan hartfalen. Hij werd 76 jaar.

Jeltsins begrafenis vond plaats volgens orthodox-christelijke tradities, een primeur in Rusland sinds het einde van de Sovjet-Unie. Het respect dat Jeltsin genoot (ondanks een controversiële nalatenschap) sprak ook uit de vip-aanwezigen. onder wie (naast uiteraard Vladimir Poetin) George H.W. Bush, Bill Clinton, Helmut Kohl en Lech Wałęsa.

Boris Jeltsin documentaire

Als recap en om niet af te sluiten met een uitvaart: leven en loopbaan van Boris Jeltsin in deze documentaires (EN/RU).

• Boris Yeltsin (Smart History of Russia, 2017, 3 m)
• I Knew Boris Yeltsin – Part 1 (Al Jazeera, 2008, 11 m), zie ook Part 2 (12 m)
• Борис Ельцин. Прощание с эпохой (Центральное Телевидение, 2020, 33 m)
• Борис Ельцин. Жизнь и судьба 1/2 (Россия 1, 2011, 13 m), zie ook deel 2 (40 m)

Boris Yeltsin – The Making of a Leader
(2001, 52 m)